Avrupa Birliği Emisyon Ticareti Sistemi (EU ETS), sera gazı emisyonlarını ekonomik araçlarla azaltmayı amaçlayan ve “cap-and-trade” (sınırla ve ticaret yap) modeliyle çalışan bir karbon piyasasıdır. 2005 yılında yürürlüğe giren sistem, dünyadaki ilk büyük çaplı emisyon ticareti sistemi olma özelliğini taşır. AB’nin “2050’ye kadar iklim nötr kıta” hedefinin temel taşlarından biridir.
EU ETS UYUMLULUĞU İÇİN EN BÜYÜK ZORLUKLAR
EU ETS kapsamındaki maliyet hesaplaması, yalnızca ton bazında CO₂ ölçümüyle sınırlı değildir. Rota değişiklikleri, yakıt türü farkları, motor performansı, EUA birim fiyatları ve döviz kuru gibi birçok değişkenin dikkate alınmasını gerektirir. Bu karmaşık sistem, basit hesap araçlarının ötesinde entegre dijital çözümler gerektirir.
Gemi operasyonları çok sayıda paydaşı içerdiğinden, karbon verisinin tüm taraflarca anlaşılır, güvenilir ve gerçek zamanlı paylaşılması kritik bir ihtiyaç haline gelmiştir. Farklı veri standartları, değişen operasyon koşulları ve eksik dijital altyapı bu şeffaflığı zorlaştırır.
Karbon artık sadece çevresel değil, finansal bir risk unsurudur. EUA fiyatlarının dalgalanması, karbon kontratlarının yönetimi ve spot-piyasa takibi, karbon riskinin yakıt ve navlunla birlikte yönetilmesini gerektirir. Bu da yeni bir risk yönetimi yaklaşımı ve finansal okuryazarlık anlamına gelir.
Emisyon verilerinin doğruluğu kadar, bu verilerin nasıl raporlandığı da AB ETS uyumunun bir parçasıdır. MRV raporlaması, doğrulama belgeleri, karbonun mali tablolara yansıması ve çoklu regülasyonlara eş zamanlı uyum, şirketler için ciddi bir belge yönetimi yükü oluşturur.
EU ETS, “sınırla ve ticaret yap” (cap and trade) modeliyle çalışan bir karbon piyasasıdır. Avrupa Birliği her yıl, sisteme dahil olan sektörler için toplam bir emisyon sınırı belirler. Bu sınır, karbon izni (EUA) adı verilen dijital haklara bölünür. Her bir EUA, 1 ton karbondioksit (CO₂) salım hakkı anlamına gelir.
Denizcilik sektörü için bu, şu anlama gelir:
Bir gemi Avrupa Birliği limanına giriş yapıyor ve belli bir miktarda emisyon salıyorsa, bu salımın karşılığında yeterli miktarda karbon izni temin etmek ve teslim etmek zorundadır. Emisyon miktarı yakıt türü, seyir süresi ve gemi tipi gibi faktörlere göre hesaplanır.
Gemiler, izinlerinin fazlasını satabilir veya ihtiyaç halinde piyasadan izin satın alabilir. Böylece karbon, maliyetli bir kaynak haline gelir ve işletmeler daha düşük emisyonlu operasyonlara yönelmeye teşvik edilir.
EU ETS, başlangıçta enerji ve ağır sanayi sektörleri için tasarlanmış olsa da, 2024 itibarıyla denizcilik sektörü de bu sisteme dahil edilmiştir. Uygulama kapsamında değerlendirilen gemiler ve faaliyetler belirli kriterlere göre sınıflandırılır:
5000 GT (gross tonnage) ve üzerindeki yük ve yolcu gemileri,
Avrupa Birliği limanları arasında seyir yapan gemiler,
AB limanından çıkış yapan ya da AB limanına gelen uluslararası sefer yapan gemiler,
AB kara sularında gerçekleştirilen emisyonlara neden olan faaliyetler.
Gemi AB bayraklı olmasa bile, bir AB limanına yanaşıyorsa veya AB limanı çıkışlıysa sisteme tabidir.
Sistemin kapsamı önümüzdeki yıllarda genişlemeye devam edecektir. Offshore gemileri ve özel amaçlı tekneler gibi daha küçük segmentlerin de ilerleyen dönemlerde kapsama alınması beklenmektedir.
| Gemi Türü | Kapsama Durumu |
|---|---|
| 5000 GT üzeri yük gemisi | ✔️ |
| AB limanından çıkan konteyner gemisi | ✔️ |
| AB limanı dışında çalışan balıkçı teknesi | ❌ |
| AB’ye yanaşan Ro-Ro gemisi | ✔️ |
